Najstarszym zabytkiem odzwierciedlającym wielokulturowe i wielojęzyczne dziedzictwo historyczne Śląska jest kronika klasztoru cystersów w Henrykowie, znana powszechnie jako Księga henrykowska. Jej główny zrąb został spisany przez dwóch autorów pochodzenia niemieckiego, którzy pełnili funkcję opatów klasztoru i nosili takie samo imię – Piotr. Pierwszy z nich pracował nad kroniką w latach 1269–1273, drugi około roku 1310. Obecnie dzieło znajduje się we wrocławskim Archiwum Archidiecezjalnym.

Księga henrykowska przedstawia pierwszych kilkadziesiąt lat istnienia klasztoru, od 1227 r. do około 1310 r. Była spisywana, kiedy na Śląsku dokonywał się wielki skok cywilizacyjny, a słowo pisane zaczęło wspomagać, z czasem i zastępować, stosowany dawniej przekaz ustny. Inicjatorami tych zmian byli książęta piastowscy, a uczestniczyli w nich przybysze z Zachodu oraz miejscowa ludność.

Autorzy Księgi byli naocznymi świadkami zachodzących przemian. Opisywali je w mikroskali, przedstawiając wnikliwie sytuację w dobrach henrykowskich. Księga jest do dzisiaj kopalnią historycznej wiedzy, zawiera dawne słowiańskie imiona i nazwy miejscowości. To także atrakcyjny utwór literacki, napisany piękną łaciną. Cechuje ją barwny styl gawędziarski, okraszony interesującymi anegdotami.

Do najsłynniejszych należy opowieść o pochodzeniu nazwy podhenrykowskiej wsi Brukalice. Wywodzi się ona od przydomka czeskiego chłopa Boguchwała, zwanego Brukałem. Miał on zwyczaj mawiać do swojej żony Polki: „Daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj”. To najstarsze zapisane zdanie w języku polskim. Użyty w nim czasownik „bruszeć” oznaczał – według pierwszego z autorów Księgi – czynność mielenia zboża na żarnach, podówczas wykonywaną przez kobiety. Boguchwał miał zastępować żonę przy mieleniu, by mogła w tym czasie odpocząć. Oto prawdziwy tygiel mowy, gdzie mieszają się używane na średniowiecznym Śląsku języki – niemiecki mnich zapisał w łacińskiej kronice najstarsze zdanie polskie, które do swojej żony Polki wypowiedział czeski chłop.

Dzięki temu zdaniu Księga henrykowska zajmuje poczesne miejsce w dziejach języka polskiego i literatury polskiej tworzonej w języku narodowym. W 2015 r. została wpisana na Listę „Pamięć świata” UNESCO.